آیا سیزده بدر واقعا نحس است

؛ همه چیز درباره رازهای سیزده به دربرای ما ایرانی‌های امروز، سیزده بدر همان گونه که از نامش پیداست، به معنی به در کردن سیزده است. ما معتقد هستیم که عدد سیزده نزد بسیاری از اجدادمان، نحس بوده است. آنچه عموم مردم درباره‌ی سیزده بدر و پیشینه‌اش می‌گویند، این است که اجداد ما در سیزدهمین روز سال نو به طبیعت پناه می‌بردند تا نحسی عدد سیزده را به طبیعت بسپارند و از آن خلاص شوند. اگر بخواهیم درباره‌ی سیزده به در تمام حقیقت را بدانیم، باید دست به یک پژوهش عمیق در منابع تاریخی زده و این جشن کهن را واکاوی کنیم. راستش را بخواهید ما در این بررسی‌ها به چیزی فراتر و در عین حال زیباتر از نحس بودن عدد سیزده دست پیدا کردیم.

بسیاری از جشن‌های باستانی ایران، طی سالیان دراز به دست فراموشی سپرده شده و یا مانند چهارشنبه سوری شکل و شمایلشان عوض شده است. اما جشن زیبای «سیزده بدر» نه‌تنها فراموش نشده، بلکه ما آن را تا حدودی شبیه به اجداد خود برگزار می‌کنیم. نکته‌ی قابل توجه این است که درباره‌ی این جشن، حکایت‌های زیادی وجود دارد و جالب اینجاست که معروف‌ترین حکایت در بین مردم امروز، اشتباه‌ترین تعبیر این روز مقدس در بین باستانیان است! 

در میان جشن‌های باستانی ایران، سیزده بدر فلسفه‌ای مبهم دارد؛ چرا که در کتب تاریخی به آن اشاره‌ی مستقیم نشده است. فقط در منابع بسیار کهن و بعضاً باستانی در مورد روز سیزدهم فروردین چیزهایی یافت شده است. طبق این منابع، ایرانیان باستان، دوازده روز اول سال را با نیت دوازده ماه سال، جشن می‌گرفتند و در روز سیزدهم به دشت و صحرا رفته با رقص و پایکوبی و دعا و نیایش، عید نوروز را به پایان می‌رساندند. 

بر اساس همین منابع، روز سیزدهم هر ماه، تیر روز نام داشت. یعنی روز سیزده هر ماه به ایزد تیر که همان ایزد باران است، تعلق پیدا می‌کرد. با در نظر گرفتن این‌که باران همیشه و در همه‌ی دوران‌ها، بیانگر رحمت و برکت الهی بوده است، می‌توان گفت که روز سیزدهم هر ماه را روز رحمت الهی می‌دانسته‌اند.

اگرچه هیچ تاریخ‌دانی درباره‌ی جشن سیزده بدر مستقیم صحبت نکرده است، اما همه‌ی آن‌ها در باب وجود روز سیزدهم در تقویم و تاریخ مواردی را ذکر کرده‌اند که قابل تأمل است. بیشتر تاریخ‌نویسان اذعان داشته‌اند که باور ایرانی‌ها درباره‌ی عدد سیزده نسبت به دیگر اعداد متفاوت بوده است. ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه»، مبدأ گاه‌شماری اقوام مختلف ایران را بررسی کرده و در عین حال روزهای سال را به دو دسته‌ی خوش‌یمن و بدیمن تقسیم کرده است. طبق این منبع، روز سیزدهم، روزی سعد و خوش‌یمن است. 

در کتاب «از نوروز تا نوروز»، نوشته‌ی کورش نیکنام آمده است که ایرانیان باستان به خاطر پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی، روز سیزدهم فروردین را جشن می‌گرفتند و این جشن حتی پیش از ۱۸۰۰ سال قبل از میلاد نیز، مرسوم بوده است. در این روز مردم به نیایش ایزد باران یا همان تیر ایزد می‌پرداختند و از او درخواست بارش باران می‌کردند تا خداوند باران به درخواست آن‌ها پاسخ گفته و بر دیو خشکسالی چیره شود. 

طبق منابع زرتشتی نیز، مردم بعد از ۱۲ روز شادی و برپایی عید نوروز، روز سیزدهم فروردین، سفره هفت سین را جمع می‌کردند، انواع خوراکی‌های درون سفره، مانند آجیل و شیرینی را با خود برداشته و به کنار جویبارها و رودخانه‌ها می‌رفتند و با جشن و پایکوبی از خداوند طلب باران می‌کردند. البته هنوز هم زرتشتیان این رسم را با همان شیوه‌ی گذشتگان برپا می‌دارند. 

در تمامی منابع باستانی آمده است که: ایزد باران در شمایل اسبی است که همواره با دیو خشکسالی در نبرد است. اگر تیر ایزد پیروز شود، بارش باران آغاز شده، چشمه‌ها خروشان گشته، رودها روان می‌شوند و این‌گونه سرسبزی و طراوت بر طبیعت جاری می‌شود.

در تقویم ایران باستان، روز سیزده هر ماه را روز تیر می‌نامیدند. نام این روز از نام ایزد تیر یا همان تیشتر گرفته شده بود. تیشتر همان ایزد باران بود که ارتباط مستقیمی با باران و شادابی طبیعت داشت. در واقع مردم، تیشتر را عامل تمام باران‌ها و باروری زمین می‌دانستند. خدای باران در بین مردم به قدری اهمیت داشت که پرنورترین ستاره‌ی آسمان را به نام او زده و معتقد بودند که آن ستاره، صورت و شمایل خداوند باران است. 

جنگ خداوند باران با دیو خشکسالی این‌گونه بود که دیو خشکسالی از هر روشی استفاده می‌کرد تا مانع بارش باران شود. تیر ایزد به کمک خداوند باد، آب‌ها را از روی زمین برداشته و به سوی آسمان برد. بعد از گذشت ده شبانه‌روز، خداوند باران در شمایل یک مرد جوان درآمد که می‌توانست پرواز کند. او به آسمان‌ها رفت و موفق شد تا از طریق ابرها، آب‌ها را به باران تبدیل کرده و به زمین بفرستد. 

هر قطره از این باران به اندازه‌ی یک انسان بود و بعد از این بارش عظیم، زمین سرشار از آب شد و آن آب جاری، موجودات موذی و بد را یا از بین برد و یا مجبورشان کرد تا در سوراخ‌های خود پنهان شوند. سپس خداوند بادها، آب‌های جاری را به قسمتی از زمین برد و در آنجا دریای اسطوره‌ای فراخکرد را پدید آورد. در همین زمان بود که دیو خشکسالی فهمید که تیر ایزد و خداوند بادها دست به کار شده و در حال پیروزی هستند؛ اما این بار هم تیر ایزد در شمایل گاوی زرین شاخ به مدت ده شبانه‌روز در آسمان پرواز کرده و باران را از طریق ابرها به زمین جاری کرد. 

در سومین دهه‌ی این داستان نیز تیر ایزد با شمایل اسب سفید، همچنان باران را به زمین سرازیر کرده و سپس به دریای فراخکرد رفت تا آن قسمت از زمین را نیز از وجود موجودات بد پاک کند؛ غافل از این‌که دیو خشکسالی با ظاهر اسب سیاهی که یال و گوش نداشت در فراخکرد منتظرش است. وقتی تیر ایزد به دریای فراخکرد رسید، میان دیو خشکسالی و او نبردی سهمگین در گرفت. 
در ابتدای نبرد، چون تیشتر غافل‌گیر شده بود، دیو خشکسالی پیروز شد و توانست تیشتر را هزار قدم از دریای فراخکرد دور کند. این اتفاق باعث شد تا زمین و مردمانش برای مدتی دچار خشکی و تشنگی شوند. ایزد باران با دلی غمگین به پیشگاه خداوند عالم رفت و از این‌که مردم نیایشی شایسته برایش به جای نیاورده‌اند شکایت کرد. زیرا معتقد بود که نیایش نکردن مردم سبب شده تا دیو خشکسالی قدرت یابد و پیروز شود. 

خداوند عالم که همیشه رحمت و برکتش را شامل حال مردم می‌کند به تیشتر توان و قدرت ۱۰ مرد جوان، ۱۰ کوه و ۱۰ رود داد. تیشتر به سوی دریای فراخکرد رفت و نبرد دوم آغاز شد. در طی این نبرد، دیو رعدوبرق که مانع بارش باران بود و تمام تلاش ابرها را تبدیل به رعدوبرق می‌کرد، هلاک شد. بدین‌گونه که وقتی تیشتر، گرز خود را روی آتش نهفته در ابرها کوبید، دیو رعدوبرق فریادی از وحشت کشید و از بین رفت. در همین زمان بود که باران شدت گرفت و تیشتر به پیروزی بر دیو خشکسالی نزدیک شد؛ زیرا با به هلاکت رساندن دیو رعدوبرق، ۱۰ شبانه‌روز برای زمین باران فرستاد. 

در نهایت تیشتر بر دیو خشکسالی پیروز شد. حاصل این پیروزی دور شدن دیو از دریای فراخکرد به اندازه‌ی هزار قدم بود. تیشتر این بار نیز به کمک ایزد بادها، ابرها را به تمام نقاط آسمان فرستاد تا همه جای زمین را سیراب کنند. زهر موجودات موذی که بر روی زمین مانده بود، توسط آب‌های جاری شسته شد و به دریاها ریخت. همین امر موجب شوری و تلخی آب دریاها شد. در عوض، آب‌های پاک و شیرین در مزارع و باغ‌ها جاری شدند و طبیعت را شاداب و سرزنده کردند. 
بر اساس باور پیشینیان، این اتفاق در روز سیزدهم فروردین افتاد. به همین دلیل این روز را روز مقدسی دانسته، از خانه‌ها بیرون می‌آمدند و در طبیعت به جشن و پایکوبی می‌پرداختند. در این روز مردم بر اساس باورهای مذهبی خود در آن زمان، دعا و نیایش می‌کردند تا سالی پرباران و پربرکت داشته باشند. علاوه بر این نیز با این دعا و نیایش، دل ایزد باران را به دست می‌آوردند تا دیگر از نیایش نکردن مردم نزد خداوند عالم شکایتی نبرد و بارش را از آن‌ها نگیرد.

داستان روز سیزدهم و آغاز آفرینش انسان | چرا در روز سیزده به در، سبزه گره می‌زنیم 
کیومرث، نخستین پادشاه و نخستین بشر روی زمین، دختر و پسر دوقلویی داشت با نام‌های مشیه و مشیانه. اولین ازدواج بشر، پیوند میان مشیه و مشیانه بود. زیرا در آن زمان عقد و نکاحی تعریف نشده و انسان دیگری نیز روی زمین وجود نداشت. آن دو در روز سیزدهم فروردین با گره زدن دو شاخه از گیاه «مورد»، پیوند خود را برقرار کردند و طی پنجاه سال، ۱۸ فرزند به دنیا آوردند. هنگامی که هر دوی آن‌ها فوت کردند، جهان ۹۴ سال بدون پادشاه ماند. 

بر همین اساس است که دختران و پسران مجرد، از باستان تا کنون، در روز سیزده بدر سبزه‌ی سفره‌ی هفت‌سین را گره می‌زنند. طبق منابع تاریخی، رسم گره زدن سبزه از زمان کیانیان به دست فراموشی سپرده شد؛ اما در زمان هخامنشیان دوباره زنده شده و تا امروز نیز ادامه پیدا کرده است.

سال‌هاست که سیزده بدر را در تقویم خود با نام روز طبیعت می‌شناسیم. این روز که برای ما بیانگر پایان عید نوروز و آغاز تلاش و تکاپوی روزانه در سال جدید است، طی هزاران سال به شکل‌های گوناگون در آمده و حالا به ما رسیده است. اگرچه اکثر عیدها و جشن‌های باستانی، حالا دیگر رنگ و رویی جدید به خود گرفته و اصلاً شبیه به گذشته نیستند، اما چه زیباست اگر این جشن‌ها را با نیت‌هایی خوب و زیبا برگزار کنیم و روزهایی دل‌انگیز را برای خود رقم بزنیم. 

سیزده در تاریخ و در تمام منابع تاریخی، عددی خوش‌یمن و پر برکت است. نکته‌ای که برگزاری این مراسم را در بین گذشتگان زیباتر از ما کرده، همین است که این روز را با نیت دست یافتن به برکت و باران برگزار می‌کردند. آن‌ها سیزده را بدر می‌شدند! به این معنی که روز سیزدهم فروردین به سوی در و دشت می‌رفتند؛ نه به این معنی که سیزده را به خاطر نحس بودنش به در کنند!